مطالعۀ ساختار کالبدی یخدانهای(یخچالها)شهرستان نایین

همانگونه که آب انبار برای انباشت و ذخیرۀ آب آشامیدنی مورد استفاده قرار می گرفته، یخدان یا یخچال نیز مخزنی جهت نگهداری و حفظ یخ بوده است. یخ در زمستان و در طی ماه های سرد سال تهیه شده و در طی فصول گرم تا شروع زمستان سال بعد استفاده می شد. در مناطقی که وضع اقلیم باعث می شده که برف و یخ زمستانی در ارتفاعات پایدار بماند، در فصول گرم از این ذخایر طبیعی استفاده می شد و بنای خاصی برای تولید و ذخیره یخ وجود نداشت. اما در مناطق گرم و خشک ایران که تابستان های نسبتاً طولانی و درجۀ حرارت هوا در تابستان بالاست با استفاده از فنون معماری ایرانی، بنایی به نام یخدان (یخچال) برای تولید و ذخیره و نگهداری یخ تدبیر شده است. این بناها با توجه به ویژگی هایی کالبدی و معماریانه ای که داشتند، یخ را از فصل زمستان تا آخر فصل تابستان به خوبی نگه می داشتند. این نوع یخ سازی طبیعی و سنتی که برای قرن ها در ایران رایج بوده در حال حاضر به علت حساسیت در مسائل بهداشتی و دستیابی به روش های صنعتی و بهداشتی تولید یخ مانند پدیدار شدن یخچال های مکانیکی خانگی، کاملاً منسوخ شده و بناهایی نیز که بدین منظور طراحی شده بودند به فضاهایی متروکه تبدیل شده اند. در شهرستان نایین واقع در اقلیم گرم و خشک منطقۀ مرکزی ایران، تعدادی از این بناهای فراموش شده دیده می شود. روش پژوهش حاضر توصیفی تحلیلی و مبتنی بر مطالعات میدانی و کتابخانه ای است. نتایج پژوهش نشان می دهد که یخچال های شهرستان نایین شامل سه یخچال محمدآباد در محلۀ کلوان نایین، یخچال روستای محمدیه، و یخچال بافران است. این یخچال ها در گروه یخچال های گنبدی قرار میگیرند و از سه قسمت دیوار سایه انداز و حوضچه های تولید یخ و مخزن ذخیرۀ یخ تشکیل شده اند.